මිනිස් ඇස නොගැසුණු තෙත් කලාපික අවසන් අලි රැළේ වාසභූමිය
සිංහලයේ අවසන් රජු රට හෙබවූ අවසන් වසර කීපය තුළ මධ්‍ය කඳුකරයේත් සබරගමුවේත් වන වදුළු හරහා ඇවිද ගිය ජෝන් ඩේවි පසු කළෙක ලංකාවේ සිටි ඉංග්‍රීසි ආණ්ඩුකාරයෙකු වූ රොබට් බ්‍රවුන්රිග් ගේ පෞද්ගලික වෛද්‍යවරයාද විය. ඔහු 1819 දී සිය ලේඛණයක දක්වා ඇත්තේ ඝන වනාන්තරයෙන් වැසී තිබූ මෙරට කඳුකර බිමේ වූ දිය දහරාවන් ඇදහැලෙන හඬ වනගත පටු මං වලදී දුරට ඇසුණ ද කිසිදු අවස්ථාවක පහසුවෙන් දැකගන්නට නොලැබුණු බවය.
ඒ අනුව සිරිලක සිව්වැනියට උසින් යුතු කඳුමුදුන වන ශ්රීපාද කන්ද සහිත ශ්රීපාද අභයභූමියේ අතීත ස්වභාවය ගැන යම් අදහසක් සිත්හි මවා ගන්නට අපට පිළිවන. වතු වගාවත් සමඟ හෙළි පෙහෙළි වී ගිය කඳුකරයේ බොහෝ බිම් අතර නොඉඳුල්ව ආරක්ෂා වන්නට සිරිපා වන ගොමුවට හැකියාව ලැබිණි.
අද සටහනෙන් සිරිපා අඩවියේ ජෛව විද්‍යාත්මක සහ භූගෝලීය වැදගත්කම ගැන විමසනුයේ සිරිපාදය කේන්ද්‍ර කොටගෙන නිර්මාණය වූ සාමාජීය සහ සංස්කෘතික වැදගත්කම් සඳහා එහි භූගෝලීය පිහිටීමද, ජෛව විද්‍යාත්මක වටිනාකම්ද දායක වී ඇති නිසාය.
අපේ රටේ භූ විෂමතාවය පිළිබඳ තොරතුරු ඇතුළත්ව එල්සි කේ. කුක් නමැති ඉංග්‍රීසි ජාතික භූ විද්‍යාඥවරිය අතීතයේ දී රචනා කළ ‘ලංකා භූගෝල විද්‍යාව‘ ග්‍රන්ථයට අනුව පිදුරුතලාගල සහ සමනල කන්ද වසාගත් සදාහරිත කඳුකර තෙත් ගන වනාන්තරවලින් මෙරට මුළු මධ්‍ය කඳුකරයම වැසී තිබූ බව පවසා ඇති අතර කෝපි, සිංකෝනා හා තේ වැනි වගාවන් සඳහා මේ ඝන වනාන්තර එළි- පෙහෙළි කළ ඉංග්‍රීසිහු එම සශ්‍රීක පරිසර පද්ධතිය වාණිජ අරමුණු සඳහා යොදාගෙන තිබුණහ. සමහර ජනප්‍රවාද අනුව සමනොළ අඩවියේ පහළ ප්‍රදේශ ජනාවාස වී ඇත්තේ සුද්දන්ගේ වතු වගාවත්, රාජකාරි ක්‍රමයත් ප්‍රතික්ෂේප කළ අතලොස්සක් සිංහල රටවැසියන් නිසාය.
ඉංග්‍රීසි රජය විසින් සමනල අඩවිය 1940 ඔක්‌තෝබර් මස 25 වැනිදා අභයභූමියක්‌ ලෙස ප්‍රකාශයට පත්කළ අතර එම අවස්ථාවේදී ඊට අයත්ව තිබූ බිම් ප්‍රමාණය හෙක්‌ටයාර් 22379 (අක්‌කර 55948) කි. පසුකාලීනව එම අභයභූමියෙහි වැදගත්කම හේතුවෙන් සමනල අඩවිය අභයභූමියෙන් තෝරාගත් හෙක්‌ටයාර් 12979 (අක්‌කර 32448) ක් වර්ෂ 2007 දී සංරක්‍ෂිත අවශ්‍යතාව සලකා දැඩි ස්‌වභාව රක්ෂිතයක් බවට ප්‍රකාශයට පත් කර තිබේ. ඒ අනුව පූජනීය ස්ථානයක් ලෙස දෙස් විදෙස් වන්දනාකරුවන්ගේ වන්දනාමානයට පත්වන සිරිපා කඳු මුදුන හා ශ්රීපාද පද්මය පිහිටි මළුව (උස මීටර් 2243/අඩි 7360)ද, ශ්‍රී පාද (සමනල කන්ද) කන්දේ බැතිමතුන්ට වෙන්වූ මාර්ග පද්ධතියද යනාදී පොදු ස්ථානයන් අයත් වන්නේ සමනල අඩවිය අභයභූමියට ය. කිසිදු අයුරකින් මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් වලින් තොර ප්‍රදේශ දැඩි රක්ෂිතයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර තිබේ. අතීතයේ සිට අද දක්වාම මෙරට නිසි විද්‍යාත්මක ගවේශනයකට පාත්‍ර නොවූ වනබිමක් වේ නම් ඒ සිරිපා අභය භූමියයි.
සමනළ අඩවිය ස්‌වභාව රක්ෂිතය සඳහා පැහැදිලිව සඳහන් කළ හැකි මායිම් නොමැත. බොහොමයක් ප්‍රදේශවලදී පෞද්ගලික අංශයේ හා රජයේ වැවිලි ලෙස පවතින වතු මායිම් මගින් ස්‌වභාව රක්ෂිතය හා අභය භූමිය වෙන්වේ. නැගෙනහිර මායිම පැහැදිලිවම මධ්‍යම කඳුකරයේ පිදුරුතලාගල කඳු පන්තියේ හෝටන්තැන්න ජාතික උද්‍යානය දක්වා සම්බන්ධවේ. අනෙකුත් සියලුම මායිම්, එනම් උතුරු, බටහිර හා දකුණු මායිම් අවසන් වන නිශ්චිත සීමාවන් හඳුනාගත නොහැක. සමහර මායිම් වෙත කිසිදු දිනයෙක රජයේ මැනුම්කරුවෙකු හෝ වෙනත් වගකිවයුතු නිලධාරියෙකු පිවිස නැත.
ඒ මායිම් ආශ්‍රිත ජනයා විසින්ම “ඔතනින් එහාට ඉතින් හිමේ තමා” යනුවෙන් සිරිපා අඩවියේ සීමාව හදවතෙහි සළකුණු කරගෙන සිටින අතර සමන් දෙවියන් කෙරෙහි ඇති භක්තිය සහ බිය නිසාම සිය වතු මායිම කිසිදු විටෙක හිමේට අයත් සීමාව ඉක්මවා රැගෙන යන්නේ නම් නැත.
සිරිපා කඳු මුදුන පිහිටි සමනොළ කන්ද මධ්‍යම කඳුකරයේ සබරගමු කඳු පංතියේ පිහිටා ඇත. සිරිපා දැඩි රක්ෂිතය සබරගමුව හා මධ්‍යම පළාත් දෙකට ගැනෙන අතර පිළිවෙළින් කෑගල්ල, රත්නපුර හා නුවරඑළිය දිස්‌ත්‍රික්‌කවලට රක්ෂිතය අයත් වේ. රත්නපුර, කුරුවිට, දැරණියගල, නුවරඑළිය, මස්‌කෙළිය ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්‌ඨාස රක්ෂිතය අයත්වන බල ප්‍රදේශ වේ. නුවරඑළිය දිස්‌ත්‍රික්‌කයට හෙක්‌ටයාර් 4897 (අක්‌කර 12243) ක්ද, රත්නපුර දිස්‌ත්‍රික්‌කයට හෙක්‌ටයාර් 17483 (අක්‌කර 43707) ක්ද රක්‍ෂිතයෙන් අයත්වන අතර කෑගල්ල දිස්‌ත්‍රික්‌ මායිම් යම් දුරක් ඉක්මවමින් රක්ෂිතය විහිද ඇති බව 1:50000 සිතියම් පරීක්ෂාවෙන් හඳුනාගත හැකිය.
සමනල අඩවිය පටියක්‌ මෙන් බටහිර නැගෙනහිර දිශානුගතව විහිද යයි. දිගින් කිලෝමීටර 45 ක් වන මෙම බිම් තීරුවේ සාමාන්‍ය පළල කිලෝමීටර් 18 කි. පළල අඩුම ස්‌ථානය කිලෝමීටර් දෙකක්‌ වන පටු බිම්කඩකි. ගවරවිල සිට මාරාතැන්න අතර මේ පටු බිම් තීරුව පැතිර ඇත. සමනල අඩවිය මීටර් 457 සිට මීටර් 2243 දක්වා උස පරාසයක විහිදේ. ශ්‍රීපාදය යනු සිරිපා අඩවියේ කඳු ශිඛර ගණනාවකින් ප්‍රධානම කන්දය. එම අඩවියේ ශ්‍රීපාදය වටා පරිවාර කඳු ලෙස බෑන සමනොළ (මීටර් 2010), දෝතුරුගල (මීටර් 1726), උඩ ලක්ෂපාන ( මීටර් 1567) , රත්කන්ද, දෙතනගල, ධර්මරාජගල, පරවියන්ගල, කෝදුරුගල වැනි කඳු ශිඛර පවතී.
කඳුකර වනාන්තර ගණයට ගැනෙන වනගහනයකින් පෝෂිත සමනල අඩවිය අතිශය සංවේදී ජලපෝෂිත ඉහළ ජලාධාර ප්‍රදේශයක්‌ වේ. මෙම වනගොමුවෙන් කළු, වලවේ, කැලණි යන ගංගා ත්‍රිත්වයම සෘජුවම උපත ලබන අතර එම ගංගා හා සම්බන්ධවන කුඩා දිය කඳුරු 295ක් සමනොළ අඩවියේ උල්පත් වලින් ජීවය ලබයි.
මෝහිනී ඇල්ල, ලක්ෂපාන, යකා ඇඬූ ඇල්ල, මාපනාන ඇල්ල, මරේ ඇල්ල, ගාට්මෝර් ඇල්ල, දීයන් ඇල්ල, අලුපොළ ඇල්ල ආදී දිය ඇලි සිරිපා අඩවියේ විවිධ ස්ථානයන්ගෙන් පහළට කඩා හැළේ.
යාබද රත්නපුරයේ වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිලිමිටර 3750ක්ද, නුවරඑළියේ සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිලිමීටර් 1900ක්ද වන විට සමනල අඩවියේ සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිලිමීටර් 5000 කි. වසරේ මාස හයක්‌ පුරා ඉතා හොඳ වර්ෂාපතනයක්‌ මෙහි පවතීන අතර වැඩිම වර්ෂාව ලැබෙන්නේ නිරිතදිග මෝසම පවතින මැයි - ජුනි - ජුලි මාසවලදී ය. දෙසැම්බර් - ජනවාරි - පෙබරවාරි දක්වා ලැබෙන ඊසාන දිග මෝසමේදී ලැබෙන වර්ෂාපතනය ඉතා අඩුය. නිරිතදිග මෝසම් සමයේදී ඝණ, තද මිහිදුම් පතනයක්‌ද අධික සීත දේශගුණයක්‌ද සමනල අඩවියෙන් හා ශ්රීපාද මළුවෙන් වාර්තාවේ. මෙහි වාර්ෂික උෂ්ණත්ව සාමාන්‍ය සෙන්ටිග්‍රේඩ් අංශක 15 කි. එහෙත් මැයි - ජුනි - ජූලි සමයේදී අංශක - 5-10 දක්වා උෂ්ණත්වය පහළ බසී. ශ්රීපාද වන්දනා වාරය උඳුවප් පොහොයෙන් ආරම්භව වෙසක්‌ පොහොය දක්වා විහිද යන්නට බලපා ඇති ප්‍රධානම හේතුව මේ කාලගුණ රටාවේ ස්වභාවයයි.
සිරිපා වන වියනේ දඹ, කීන, මඩොල්, වෙරළු, දවුල් කුරුඳු, දොරණ, රත්දුන්, රත්මිහිරි, කිතුල් වැනි ශාක ප්‍රජාවක්‌ දක්‌නට ලැබෙන අතර, යටිරෝපණයේ නෙලු, බෝවිටියා, මහරත්මල්, කොක්‌මොට, ගිනිහොට, බේරු, ලියන්, කටුකිතුල්, රණබට, රන්දෝතළු. වැනි මීටර් 15 ක් තරමේ උසට වැඩෙන ශාක ප්‍රජාවකින් සමන්විතය. සමනළ අඩවියේ මීටර් 1650කට වැඩි උසින් වූ ප්‍රදේශ “සමනළ වන බිම්” නමින් හැඳින්වෙන අතර එහි පවතින ශාක බොහොමයක් සමනොළ අඩවියටම සීමා වී තිබේ.
උඩවැඩියා විශේෂ රැසක්‌, බේදුරු, මහාරාවණා රැවුල, ලයිකන, මාකැන්ටියා, කුඩාහැඩයා, මහහැඩයා වැනි ශාක විශාල ගස්වල කඳන් මත “අපිශාක” ලෙස හමුවේ. දිය සීරාව අධික බැවින් ගල්මත තෙත් පොළාව මත හරිත ඇල්ගී, නීලහරිත ඇල්ගී, පොගනේටම්, මාකැන්ටියා වැනි විල්ලුද ශාක, දිලීර (හතු) බහුල ලෙස දැකගත හැකිය. මගගිරිදඹ ප්‍රදේශයේදී හොඳින් අව් රශ්මිය ලැබෙන ස්‌ථානවල මහසුදනා, කුඩා සුදනා, නගාමැරූ අල, වැනි වටිනා දුලබ ඖෂධ ශාක වැඩේ. මහබෝටියා, පූ බෝටියා, මහනුග, කලානුග, ඉරුරාජ, සඳරාජ වැනි දුර්ලභ ඖෂධ ශාක රැසක්‌ රක්ෂිතය තුළින් වාර්තාවන අතර වනාන්තරයට අලංකාරයක්‌ එක්‌කරන මහරත්මල් නොහොත් අසෝකමල් ශ්‍රී ලංකාවේදී ප්‍රථමයෙන්ම වාර්තාකර ඇත්තේද ශ්රීපාද මාර්ගය අසබඩදීය. ඒ ලෝක ප්‍රකට දේශ ගවේෂකයකු වූ ග්‍රීක ජාතික ඉබන් බතුතා විසින් 1343 දීය. ශ්‍රී ලංකාවෙන් වඳව ගිය බවට විශ්වාස කළ මැන්ඩෝර ශාක විශේෂයක්‌ද 1981 දී සමනල අඩවියෙන් යළිත් වාර්තා වී තිබේ.
සමනළ අඩවියෙන් වාර්තාවන විශාලතම ක්‍ෂීරපායින් විශේෂය අලියාය. තෙත් කලාපයේ දිවිගෙවන අවසන් අලි ගහනයට අයත් එක්‌ කොටසක්‌ සිංහරාජ වනාන්තරය අවට දිවිගෙවන අතර ඉතිරි කොටස දැකගත හැක්‌කේ සමනල අඩවියෙනි. දහයකට අඩු පිරිසකගෙන් යුතු අලි රැළක්‌ මෙහි දිවිගෙවන බව විශ්වාස කෙරේ. රත්නපුර, කුරුවිට හා මාලිබොඩ මාර්ගවලට සම්බන්ධවන සුදුවැල්ල - හැරමිටිපහන - මැදඉන්න - බේරු මණ්‌ඩිය ප්‍රදේශවල මොවුන් දිවිගෙවන බවට සාධක ලෙස වසුරු සහ පා සටහන් දැක ගැනීමට ලැබුණද සිරිපා අඩවිය තුළ දී අලියෙකු දුටු වන්දනාකරුවෙකු හෝ ප්‍රදේශවාසියෙකු නොමැත.
කොටියා, හඳුන්දිවියා, වල් බළලා, කොළ දිවියා, ඌරා, වැලිමුවා, මුගටියා, හම්බාවා, රිලවා, වලස්‌ වඳුරා, ගෝනා, දඬුලේනා වැනි ක්‍ෂීරපායින් විශේෂ රක්‍ෂිතයේ දිවි ගෙවති. උභයජීවීන් හා උරගයින් පිළිබඳ පැහැදිලි වාර්තා නැතත් තෙත් කඳුකර කලාපීය සුවිශේෂ වූ උභයජීවී හා උරග විවිධත්වයක්‌ සමනල අඩවියේදී නිරික්‍ෂණය කළ හැකිය. උභය ජීවී විශේෂ 21 ක් හා උරග විශේෂ 38 පමණ මෙහි වාර්තාවේ. මල්කරවලා, ලේමැඩිල්ලා, දලවමැඩිල්ලා, රළුඅංකටුස්‌සා, කඟමුව අංකටුස්‌සා, පලා කටුස්‌සා, ගරාකටුස්‌සා, කරමල් බෝදිලිමා, ගැරඬි සිකනලා උරගුන් අතර ප්‍රමුඛය. සමනල විශේෂ රැසක්‌ මෙම වනගොමුවේ ගැවසෙන අතර සමනල අඩවියට ඒ නම ලැබීමට මෙම සමනල ඝනත්වයද හේතුවී තිබේ.
සමනල අඩවියෙන් වාර්තාවන සුවිශේෂීම සත්ව කොට්‌ඨාසය කුරුල්ලන්ය. වාර්තාවල සඳහන් පරිදි සමනල අඩවියෙන් පක්‍ෂින් විශේෂ 160 ක් පමණ වාර්තාවේ. වනබද කුරුල්ලන්ගේ වැදගත් විවිධත්වයක්‌ මෙහි පෙන්නුම්කරන අතර ශ්‍රී ලංකාවට ඒකදේශීය වූ කුරුල්ලන්, නේවාසික කුරුල්ලන් හා පර්යටනික කුරුල්ලන්ද ඒ අතර වේ. පර්යේෂණ වාර්තා අනුව, ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික කුරුල්ලන් අතරින් අරංගයා හැර අන් සියලුම විශේෂ සමනල අඩවියෙන් වාර්තාවේ. පීතකන් කොණ්‌ඩයා, සිතැසියා, ගිරාමලිත්තා, අළුගිරවා ඒ අතරින් සුළභව දැකගත හැකි කුරුල්ලන්ය.
සමනල අඩවියෙන් හමුවන මත්ස්‍ය විශේෂ 17 කි. ඒ අතරින් ඒකදේශිකයින් වූ ලේ තිත්තයා, බුලත්හපයා, හල්මල් දණ්‌ඩියා, මල්පුළුට්‌ටා, දෙපුල්ලියා යන තර්ජනයට ලක්‌වූ විශේෂද සුලබව හමුවේ.
පූඩාවා හෙවත් කූඩැල්ලා සිරිපා අඩවියේදී හමුවන, වන්දනාකරුවන් අපහසුතාවයට පත් කරන කුඩා පරපෝෂිතයෙකි. සිරිපා අඩවියේ කූඩලු ගුලි ගැන ජනප්‍රවාද ගණනාවක් පවතින අතර සිරිපා අලින් සේම කූඩලු ගුලි ද කිසිදා කිසිවෙකුට හමු වී නැත.
අතීතය කෙතරම් සුන්දර වුවද සිරිපා අඩවියේ අනාගතය අවිනිශ්චිතය. ලෝක සංරක්‍ෂණ සංගමය (IUCN) කළ සමීක්‍ෂණවලට අනුව ශ්රීපාද අඩිවියේ සිදුවන පරිසර දූෂණය නිසා ඉතා දුර්ලභ ශාක සහ සත්ව විශේෂ ගණනාවක්ම වඳවී යාමේ තර්ජනයට මුහුණ පා සිටිති. ලංකාවට ආවේණික පක්ෂි විශේෂ 14 ක්ද ඒ අතර සිටින බව (IUCN) වාර්තාවල දැක්වේ.
සමනොළ සිරිපා වරුණේ ලිපි පෙළට අන්තර්ගත විය යුතු යැයි සිතන ඔබ දන්නා ආශ්‍රිත කරුණු සහ සැඟවුණු චමත්කාරයන් වේ නම් outofboxsrilanka@gmail.com ලිපිනයට දන්වන මෙන් කාරුණිකව ඉල්ලා සිටිමු.
(මෙම ගවේශනය සඳහා අවසර ඉඩහසර ලබාදුන් ශ්‍රීපාදස්ථානාධිපති පූජ්‍ය බෙංගමුවේ ධම්මදින්න නාහිමි පාණන්ට සහ සියළු පහසුකම් සපයා දුන් ශ්‍රීපාදස්ථානයේ සම්බන්ධිකරණ ලේකම් උපාලි උදයකුමාර මහතාට)
from silumina sithmalyaya
0 Comments